Shuohan Men
26 mei 2023
“Om topsporters in hun duale carrière te steunen, hebben we een basis neergezet die nog steeds staat”
4 juli 2023Shuohan Men
26 mei 2023“Om topsporters in hun duale carrière te steunen, hebben we een basis neergezet die nog steeds staat”
4 juli 2023
Diversiteit in de sport, staan we allemaal in de basis?
Tijdens de Cruyff Alumni Meeting in Amsterdam ging Arne van Lienden, promovendus aan de Erasmus Universiteit, in op de mechanismen die exclusie in sport veroorzaken, hoe we meer inclusie en diversiteit in sport – en specifiek het voetbal – kunnen stimuleren, en de rol van de voetbalmedia
In Nederland is het sportbeleid erop gericht een omgeving te creëren, waarin iedereen – ongeacht leeftijd, beperking, achtergrond, etniciteit of seksuele oriëntatie – kan deelnemen én genieten van sport. Maar soms veranderen de dingen niet zo snel. Regelmatig klinken er nog discriminerende spreekkoren door de stadions en worden er incidenten gemeld over grensoverschrijdend en ongewenste gedrag op de sportvloer. Tijdens de Cruyff Alumni Meeting met als thema: Diversiteit in de sport, staan we allemaal in de basis? op 17 maart 2023 in Amsterdam, verkenden we de stand van zaken.
Het sportbeleid is erop gericht om diversiteit te stimuleren, maar regelmatig vinden er nog incidenten plaats
Promovendus Arne van Lienden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam presenteerde de bevindingen uit onderzoek, dat onder leiding van endowed professor 'Race, Inclusion and Communication’ Jacco van Sterkenburg wordt uitgevoerd. Deze publicatie is een weergave daarvan en gaat in op de kracht van rolmodellen in de sport, expliciete en impliciete vormen van exclusie in sport, diversiteit in het Europese voetbal op verschillende niveaus (bestuur, management en coaching), wat we kunnen doen om diversiteit in de sport te stimuleren en de rol van sportmedia.
De succesvolle coach Sarina Wiegman tijdens de Cruyff Legacy Summit in september 2022 (bron Johan Cruyff Institute).
Diversiteit en rolmodellen
In de Nederlandse sport hebben we de afgelopen jaren een aantal prachtige voorbeelden gezien van diversiteit in de sport en wat je als sporter kan bereiken:
- Het mannenbolwerk van voetbalcoaches werd opgeschut door Sarina Wiegman.
- Tijdens Qatar ’22 veroverde het Marokkaans voetbalelftal de harten van alle Nederlanders –en de hele wereld– met vier jongens in de basis die in Nederland geboren zijn.
- Sifan Hassan vluchtte op 15-jarige leeftijd vanuit Ethiopië naar Nederland en veroverde 12 jaar later twee gouden medailles voor Nederland op de Olympische Spelen.
- Xander Bogaerts, in Nederland misschien wat minder bekend, werd in de Major League Baseball MLB één van de belangrijkste honkbalspelers en een uithangbord voor het Nederlandse honkbal.
Het zijn voorbeelden van diversiteit en deze topsporters zijn rolmodellen voor veel jonge meiden en jongens, al dan niet behorend tot een minderheid. Maar het mag ons niet verhinderen om kritisch naar de sport te blijven kijken. Er spelen ook uitsluitingsmechanismen ...
Multi-etnische groep atleten klaar voor de start.
Sport als meritocratie
In een meritocratie geven individuele kwaliteiten de doorslag. Sport biedt een omgeving in de maatschappij waar het resultaat geldt en het succes meetbaar is. Omdat via objectieve criteria bepaald wordt wie de winnaar is, zoals tijd, afstand of score, kan je sport als een ultieme meritocratie zien.
"Je kan sport als een ultieme meritocratie zien, omdat via objectieve criteria bepaald wordt wie de winnaar is"
Maar zijn individuele kwaliteiten echt altijd zo doorslaggevend? Worden in sport altijd objectieve maatstaven gehanteerd? Misschien wordt succes in de sport wel vaker dan we willen toegeven, bepaald door omstandigheden waar we geen invloed op hebben ...
De talent-paradox
Michiel de Hoog behandelt in De Correspondent de talent-paradox of de Paradox of Skill. Hij refereert daarbij aan het boek ‘Der große Traum’ (De Grote Droom) van Ronald Reng, die gedurende vele jaren de carrières van jonge Duitse voetbaltalenten volgde. Dankzij hun talent begonnen zij met grote verwachtingen aan hun sportloopbaan, maar door uiteenlopende omstandigheden volgden ze volstrekt andere carrièrepaden. Zo wordt Niko door een pas aangetreden voetbalbestuurder met een ‘nieuwe visie’ (lees: bierviltjeswijsheid) gepasseerd, treft Foti een coach waarmee het niet klikt en waarna hij het topvoetbal laat voor wat het is en wordt Marius om zijn oogopslag geselecteerd voor de selectie en krijgt een kickstart in zijn voetballoopbaan.
"De talent-paradox: Als iedereen om je heen extreem talentvol is, wordt de doorslaggevende factor vaak ... geluk"
In de talent-paradox gaat het er om, dat als iedereen om je heen extreem talentvol is, de onderlinge verschillen zo klein worden dat de doorslaggevende factor vaak geluk of toeval is. Het succes wordt niet alleen door individuele sportkwaliteiten bepaald, maar ook door dingen die buiten onze macht liggen.
"Het succes wordt niet alleen door individuele sportkwaliteiten bepaald, maar ook door dingen die buiten onze macht liggen"
Zit sporttalent in ons DNA?
Hoe komt het dat kinderen van topsporters ook vaak de top bereiken? We zien dat ook bij Johan Cruijff, waar zoon Jordi Cruijff ook profvoetballer werd. Komt dat door de opvoeding, of zit het in de genen? Zit sporttalent in ons DNA?
"Genen die aan topsport worden toegekend bepalen maar voor een heel klein percentage of iemand topsporter wordt of niet"
Geneticus Hidde Haisma en sportpsycholoog Nico van Yperen werpen licht op deze kwestie in De Volkskrant en wat blijkt: Genen die vaak aan topsport worden toegekend bepalen maar voor een heel klein percentage of iemand een topsporter kan worden of niet. Belangrijkere factoren voor sportsucces liggen buiten je macht, zoals de sociale omgeving, het verwachtingspatroon van de omgeving en geografische omstandigheden.
Sport als barometer van de maatschappij
Je kan dus stellen dat er sprake is van een contradictie. Aan de ene kant biedt sport een omgeving waar je talent bepaalt of je het gaat maken (sport als meritocratie). Aan de andere kant spelen sociale mechanismen van inclusie en exclusie en factoren als geluk en toeval een rol, die bepalen of jij het gaat maken als topsporter.
Hoe werkt dat? Sport is geen één-op-één reflectie van de maatschappij, maar kan wel inzicht verschaffen in actuele thema’s en welke sociale mechanismen een rol spelen bij inclusie en exclusie. Waar anders dan via topsport bijvoorbeeld, worden de ideeën over nationale identiteit zoveel besproken?
"Waar anders dan via topsport worden de ideeën over nationale identiteit zoveel besproken?"
Een voorbeeld bieden de vier eerdergenoemde Nederlandse voetballers die voor Marokko uitkwamen, of de Jong Oranjespelers die een Surinaamse vlag toonden na een overwinning. Wat zegt dat over nationale geborgenheid en nationale identiteit? Ook de One Love-acties leiden tot discussies over homofobie in het voetbal versus de vrijheid van meningsuiting.
"Sport maakt discussies los rond maatschappelijke thema's die anders abstracter zouden blijven"
Dergelijke gevoelige thema’s worden zichtbaar door sport en leiden tot brede discussie in de maatschappij. Sport biedt dus enerzijds inspirerende voorbeelden met rolmodellen en verschaft anderzijds inzicht in actuele maatschappelijke thema's, die anders abstracter zouden blijven. Dat maakt diversiteit in de sport ook zo interessant voor onderzoek.
Het stimuleren van diversiteit en inclusie in de sport en het tegengaan van racistische, homofobe en seksistische uitingen, komt steeds hoger op de agenda te staan bij sportentiteiten op nationaal en internationaal niveau. Helaas is het niet moeilijk om voorbeelden te vinden van discriminatie in de sport. In de documentaire ‘Allemaal Gelijk’ (2022) gaat Humberto Tan in op racisme en discriminatie in het Nederlands voetbal.
"Om incidenten in de sport te voorkomen, moeten we ze in een breder sociologisch perspectief plaatsen"
Het straffen van grensoverschrijdend gedrag geeft een signaalfunctie af, maar de incidenten zijn uitingen van wat er breder in de maatschappij speelt. Om diversiteit in de sport te begrijpen en te stimuleren, en om te voorkomen dat er ongewenste incidenten in de sport blijven plaatsvinden, moeten we die in een breder sociologisch perspectief plaatsen en daar werken aan oplossingen.
Diversiteit in leiderschapsposities in Europees voetbal
Kritisch onderzoek van diversiteit in de sport, leidt ook tot een kritische blik op leiderschapsstructuren en machtsrelaties:
- Wie hebben het in de sport voor het zeggen?
- Wat zijn de dominante groepen? Wie behoort daartoe en wie niet?
- En tot op welke hoogte bepalen die relaties, wie het maakt in de sport en wie niet?
In veertien Europese landen is, ondersteund door het FARE Network, onderzoek gedaan naar de diversiteit in de top van voetbalorganisaties, waarbij is gekeken naar de samenstelling op drie lagen: governance (bestuur), operations (management) en coaching.
Vertegenwoordiging in senior posities in Europees voetbal in governance (bestuur), operations (management) en coaching in 2022 (%).
De bevindingen (uit 2022) laten zien dat de overgrote meerderheid van de posities door witte mannen wordt bekleed. Er zijn een paar witte vrouwen, maar veel minder mannen van etnische minderheid en vrouwen van etnische minderheid zijn volstrekt afwezig in de top van het Europees voetbal.
"In Nederland zien we ook weinig diversiteit in het voetbal, alhoewel de KNVB een positief signaal afgeeft"
In Nederland zien we ongeveer hetzelfde beeld: 90% van de leidinggevende posities bij bonden en topclubs in het mannen- en vrouwenvoetbal is in handen van witte mannen. De KNVB heeft het afgelopen jaar wel positieve signalen afgegeven met Clarence Seedorf als lid van de raad van commissarissen, Marianne van Leeuwen als algemeen directeur en Nigel de Jong als directeur topvoetbal.
"We zouden onze wervingspraktijken minder network based kunnen uitvoeren om diversiteit te bevorderen"
De grafiek laat zien dat een kritische blik op de organisatie van sport nodig is om meer diversiteit te stimuleren. De wervingspraktijken gaan bijvoorbeeld vaak via de eigen netwerken. We weten dat mensen geneigd zijn om collega’s aan te nemen die een beetje op hen lijken, omdat je daar bekend mee bent en het een vertrouwd gevoel geeft. Zouden we onze wervingspraktijken misschien minder netwerk based kunnen uitvoeren? Dit is ook gedaan door de commissie Mijnals van de KNVB, die de Rooney Rule toepaste: nodig minstens één iemand van een etnische minderheid uit, als er een functie vrijkomt.
Rol van sportmedia
Tenslotte, als we focussen op sportmedia dan worden we ook nog vaak verrast door verslaggeving die al dan niet bewust terugvalt op stereotype ideeën. Sifan Hassan kreeg na het behalen van haar dubbele Olympische medaille als vraag of ze wist wie de Snollebollekes zijn. Het voorbeeld, dat op social media voor verontwaardigde reacties zorgder, laat zien dat media niet alleen letten op de sportsuccessen (rolmodellen en sport als meritocratie), maar ook een rol spelen in het legitimeren wie tot de natie behoort en wie niet... Ben jij Nederlands genoeg?
"De sportmedia verrassen ons nog vaak door terug te vallen op stereotype ideeën"
Ook zien we in de sportmedia vaak stereotype ideeën over vrouwen en mannen en is er een bepaald idee dat zwarte mensen genetisch een voordeel zouden hebben in hun atletische kracht, terwijl uit onderzoek blijkt – zoals we zagen in het voorbeeld van kinderen van topsporters – de genen maar een heel kleine factor zijn bij sportief succes. Ook hier is er nog veel winst te boeken!
